ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗΣ

...κρίνω περιττόν να αναφέρω τον ένθερμον ζήλον, και τας όσας κατά δύναμιν εκδουλεύσεις εδυνήθην να προσφέρω εις την πατρίδαν και εις όσον καιρόν εφύλαττον τον τόπον θηβών δεν απετόλμησε ο εχθρός να κάμη την παραμικράν καταδρομήν. σπεύδω λοιπόν να προσφέρω και αύθις εις την σεβαστήν διοίκησιν τον ίδιον ζήλον μου και επειδή ο εχθρός καθημερινώς λεηλατεί και αιχμαλωτεί τους αδελφούς μας και ο τόπος επαπειλείται από μέγαν κίνδυνον... να δυνηθώ να προφθάσω τους δυστυχείς αδελφούς μας από τον επαπειλούμενον κίνδυνον. μ' όλον ότι εισέτι δεν ημπορώ να ησυχάσω από τους δριμυτάτους πόνους της πληγής μου, δε βαστά η ψυχή μου να βλέπω τους αδελφούς μας να αιχμαλωτούνται αδίκως...


τη 20 μαϊου 1825
ναύπλιον
ο πατριώτης
αθανάσιος σκουρτανιώτης

Τρίτη 3 Μαρτίου 2009

Ψυχογράφημα του οπλαρχηγού Αθανασίου Σκουρτανιώτη


Το πόσο δύσκολο είναι ένας ψυχολόγος να προβεί σε μια –εκ των υστέρων- ψυχολογική έρευνα μιας ιστορικής προσωπικότητας, είναι αδιαμφισβήτητο. Εμείς, να ευχαριστήσουμε τη ψυχολόγο κ. Αθανασία Βελαώρα, που δέχτηκε τη πρόκληση να προβεί στην σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ του Αθανασίου Σκουρτανιώτη, με όσα ιστορικά στοιχεία διέθετε και από τόσο μακρινό χρονικά σημείο από το αντικείμενό της. Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν το ψυχογράφημα του οπλαρχηγού από την κ. Βελαώρα:


Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης, αυτός ο άδικα παραγνωρισμένος από την ιστορία όπως όλα δείχνουν, ήρωάς μας, περιγράφεται ως άνδρας με ψηλό παράστημα, δυνατός και μυώδης, ευκίνητος, μελαχρινός και εύχαρις.
Ως προς τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, τα σημαντικότατα αξίωματα που κατείχε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης δείχνουν ότι επρόκειτο για άνθρωπο οξυδερκή, κοινωνικό, πολυσχιδή, με υψηλή μόρφωση και εξαιρετική μνήμη. Πλήρως αφοσιωμένος στο καθήκον του, γενναίος, με αυτοθυσία, αγωνιζόταν για την ειρήνη και την ευημερία των συμπατριωτών του.
Είχε εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες, οι οποίες είναι πιθανόν να οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν πρωτότοκος γιος μιας πολυμελούς οικογένειας. Οι πρωτότοκοι είναι εκείνοι οι οποίοι συνήθως αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και υπευθυνότητες, πιθανώς για να διατηρήσουν την ανώτερη θέση που λόγω ηλικίας κατέχουν και ολοκληρώνουν όποια εργασία αναλαμβάνουν. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι είχε μείνει ορφανός από πατέρα σε πολύ μικρή ηλικία, και όντας ο πρωτότοκος γιος, είναι πιθανόν να είχε ο ίδιος αναλάβει τον ρόλο του «αρχηγού» της οικογένειας. Συνεπώς, οι περιστάσεις αυτές φαίνεται ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Πιο συγκεκριμένα, η κυρίαρχη θέση μέσα στην οικογένεια και η ανάληψη πολλών ευθυνών από πολύ νεαρή ηλικία του έδωσαν τα εφόδια ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει με περισσή αποτελεσματικότητα στις ανώτερες θέσεις τις οποίες κατείχε.
Ο χαρακτήρας του φαίνεται επίσης να έχει καθοριστεί σημαντικά από την φοίτησή του στο Μοναστήρι του Οσίου Μελετίου κατά την παιδική του ηλικία καθώς και την μετέπειτα παραμονή του στη Μονή στη θέση του «γνωριστή». Στη θέση αυτή πιθανότατα να οφείλονται οι εξαιρετικές διπλωματικές ικανότητες τις οποίες φαίνεται να διέθετε. Επίσης, το ήθος και η ευγένεια, αρετές οι οποίες φαίνεται να τον διέκριναν, πιθανώς να έχουν καλλιεργηθεί στο Μοναστήρι. Οι προσωπικές του αρετές καθώς και οι πολιτικές και πολεμικές γνώσεις οι οποίες μεταλαμπαδεύτηκαν στο Μοναστήρι, πιθανώς να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιλογή του ως αρχηγού του σώματος των Δερβενοχωριτών. Επιπλέον, η φοίτησή του στη Μονή, σίγουρα τόνισε τον πατριωτισμό και το επαναστατικό του φρόνημα, μιας και τα μοναστήρια εκείνης της εποχής υπήρξαν σε πολλές περιπτώσεις κύριες επαναστατικές εστίες. Συμπερασματικά, η παραμονή του σε ένα Μοναστήρι την περίοδο εκείνη, τον βοήθησε τόσο να αποκτήσει γνώσεις όσο και να καλλιεργήσει αρετές οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στην αποτελεσματική διαχείριση μιας τέτοιας θέσης, του αρχηγού ενός σώματος της Επανάστασης.
Οι ιδιαίτερες διαπραγματευτικές-διπλωματικές ικανότητές του είναι εμφανείς κυρίως από το γεγονός ότι κατόρθωνε να κλείνει «δύσκολες» συμφωνίες με τους εχθρούς, ώστε να διασφαλίζει σημαντικότατα προνόμια προς όφελος των συμπατριωτών του. Η πειθώ του, αρετή την οποία επίσης δείχνει να είχε, τον βοηθούσε σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση.
Έχει ισχυρή αίσθηση καθήκοντος η οποία διαφαίνεται ξεκάθαρα από την πρώτη του επιστολή προς το βουλευτικό. Στην επιστολή αυτή, απαιτεί τους μισθούς των ανδρών του, ώστε να συντηρηθούν οι οικογένειές τους, προσπαθώντας μ’ αυτόν τον τρόπο να φανεί αντάξιος της εμπιστοσύνης των ανδρών του. Αυτή του η ενέργεια ίσως αποτελεί βέβαια και μία προσπάθεια αυτοεπιβεβαίωσης, μιας και από την ικανότητα σιτισμού των ανδρών εξαρτιόταν το κύρος κάθε αρχηγού. Πιθανότατα, να επιθυμούσε αφενός να διασφαλίσει το κύρος και την αξιοπιστία απέναντι στους άνδρες του, αφετέρου τη θέση του ως αρχηγός του σώματος.
Ευσυνείδητος και πειθαρχημένος προς τους ανωτέρους του, χωρίς ωστόσο να διστάζει να ορθώσει το ανάστημά του όπου έκρινε αναγκαίο (όπως κάνει π.χ. στην επιστολή του προς το βουλευτικό στις 11Απριλίου 1825, υποδεικνύοντας στην ουσία στο βουλευτικό τη δουλειά του).
Μέσα από αυτή την επιστολή διαφαίνονται αρκετά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Εκτός από το θάρρος και την περηφάνια απέναντι στο βουλευτικό μπορούμε να διακρίνουμε το ομαδικό πνεύμα το οποίο τον διακατέχει. Εδώ, ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης κατακρίνει την εμμονή του βουλευτικού στις μεταξύ τους διαμάχες και φιλονικίες και τονίζει την αναγκαιότητα της ενότητας για χάριν της Επανάστασης. Αυτή του η προτροπή δείχνει ότι είναι «εστιασμένος» στην Επανάσταση και την αξία της κάτι το οποίο αποτελεί σημαντική αρετή για έναν αρχηγό. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, ότι παρά το νεαρό της ηλικίας του διακρινόταν από ισορροπία και ψυχολογική ωριμότητα, καθώς είχε τη δυνατότητα να αξιολογεί τις περιστάσεις και να δρα σύμφωνα με αυτές, ανεπηρέαστος από συναισθηματικούς παράγοντες, όπως είναι οι προσωπικές διαφορές και εμπάθειες.
Επιπλέον, σ’ αυτή την επιστολή μπορούμε να διακρίνουμε πρακτικότητα, καθώς και προνοητικότητα, μιας και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον σιτισμό του σώματος ώστε να προληφθεί η πείνα. Τονίζει σε αντιδιαστολή με την εμμονή στις προσωπικές φιλονικίες την αναγκαιότητα για τροφοδότηση των αγωνιστών του, δείχνοντας πόσο λογικός, πρακτικός και προνοητικός είναι.
Οι επιστολές του δείχνουν επίσης ότι έκανε ιδιαίτερα ευέλικτους χειρισμούς, καθιστώντας από τη μία σαφείς τις απόψεις του, γνωρίζοντας ωστόσο, πως να προστατεύει το κύρος του ως αρχηγός ώστε να μην εκτεθεί περαιτέρω. Ξανά εδώ ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης προσπαθεί να διαφυλάξει το κύρος και την υπόληψή του. Είχε πλήρη επίγνωση της ριψοκίνδυνης φύσης των προτροπών του προς το βουλευτικό, ωστόσο για χάρη της Επανάστασης τολμά να εκφέρει την άποψή του, αποδεικνύοντας έτσι περίτρανα το θαρραλέο του χαρακτήρα του και την τόλμη του.
Λιτός, αλλά καθ’ όλα ξεκάθαρος και περιεκτικός στην αλληλογραφία του με τους ανώτερούς του. Η ικανότητα έκφρασής του με μεστότητα, περιεκτικότητα και συντομία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δείχνει σπουδαία πνευματική καλλιέργεια και καλή γνώση της γλώσσας. Η έλλειψη κάθε υπερβολής και περιττών στοιχείων στο λόγο του μπορούν επίσης να υποδηλώνουν ωριμότητα και ουσία τόσο στον τρόπο σκέψης του όσο και τον τρόπο ζωής του.
Επομένως, διακρίνουμε τόσο στους λόγους όσο και στις ενέργειες του Αθανάσιου Σκουρτανιώτη ωριμότητα, ακρίβεια, λογική, πρακτικότητα και πάνω απ’ όλα ουσία.
Δίκαιος, με φιλάνθρωπα αισθήματα, μιας και μοίραζε τα αγαθά σε φτωχές οικογένειες και μάλιστα πολλές φορές από το δικό του υστέρημα και της οικογένειάς του.
Φαίνεται επίσης ότι είχε ιδιαίτερα χιουμοριστική διάθεση, αφού έδινε διάφορα προσωνύμια στους φίλους του αξιωματικούς και στρατιώτες. Υπερήφανοι, ωστόσο οι απόγονοί του, τα έχουν κρατήσει μέχρι και σήμερα, αποδεικνύοντας έτσι την μεγάλη αναγνώριση και τον σεβασμό προς το πρόσωπό του.
Ενώ όμως έχαιρε και εξακολουθεί να χαίρει θαυμασμού και σεβασμού των συμπατριωτών του, δεν κατάφερε να έχει την αποδοχή των υπολοίπων οπλαρχηγών των διαφόρων σωμάτων της Βοιωτίας. Το γεγονός αυτό γεννά πολλά ερωτήματα, τα οποία όμως είναι πολύ δύσκολο να απαντηθούν. Ωστόσο, μία πιθανή ερμηνεία θα ήταν η νεαρή του ηλικία. Οι πρεσβύτεροι οπλαρχηγοί είναι πιθανόν να τον θεωρούσαν λιγότερο ικανό από εκείνους λόγω ηλικίας. Μπορεί επίσης να ζήλευαν την θέση που κατείχε, με αποτέλεσμα να τοποθετούν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και εμπάθειες πάνω από τον Αγώνα. Ίσως σε αυτήν την αμφισβήτηση να οφείλεται εν μέρει η απόφαση του Σκουρτανιώτη να προχωρήσει στη μάχη, δηλαδή η βαθύτερη ανάγκη του για αποδοχή, μέσω της απόδειξης της αξίας του ως αρχηγού. Η νίκη θα απεδείκνυε ότι δικαίως κατείχε τη θέση αυτή. Εάν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια προσωπική αδυναμία του Αθανάσιου Σκουρτανιώτη. Πιο συγκεκριμένα, πιθανώς η προσωπική του ανάγκη για αποδοχή, για αναγνώρισή του ως αρχηγό, λειτούργησε αρνητικά, μην αφήνοντάς τον να αξιολογήσει πιο σωστά την κατάσταση και να δράσει ανάλογα.
Επιπλέον, το γεγονός ότι προχώρησε στη μάχη, μπορεί να οφείλεται στο ριψοκίνδυνο του χαρακτήρα του, κάτι το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των ηγετών. Η υπέρμετρη τόλμη λοιπόν και η έλλειψη φόβου για τον επερχόμενο κίνδυνο προφανώς υπήρξαν κακοί σύμβουλοι στην παρούσα φάση μην επιτρέποντας μια πιο συνετή απόφαση. Ωστόσο, η δειλία είναι κάτι το οποίο δεν ταιριάζει καθόλου στη φυσιογνωμία ενός ηγέτη. Όπως άλλωστε είπε και ο ίδιος: «…ας χαθώμεν λοιπόν δια να μη μας επούν δειλούς». Προκειμένου λοιπόν να κατηγορηθεί για δειλία, αποφάσισε να δώσει μια άνιση μάχη. Ωστόσο, η πράξη αυτή δείχνει γενναιότητα και αυτοθυσία.
Εκτός από την τόλμη και το ριψοκίνδυνο του χαρακτήρα του, τόσο οι προτροπές του Δρίτσουλα για μια ένδοξη μάχη (Θα κάνουμε εδώ αρχηγέ ένα νέο Χάνι της Γαβριάς…) όσο και οι καθησυχαστικές του δηλώσεις για τον αριθμό των εχθρών, γέμισαν τον Σκουρτανιώτη με υπερ-αισιοδοξία και τον ώθησαν στο να μην το περιορίσει όπως όφειλε να κάνει. Ο ενθουσιασμός και η παρορμητικότητα με τα οποία έδρασε τότε, είναι πιθανόν να οφείλονται στον υπέρμετρο πατριωτισμό του, στη δίψα για μια ένδοξη νίκη καθώς και στο νεαρό της ηλικίας του.
Ολοκληρώνοντας αυτή την σύντομη ψυχογραφική ανάλυση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ελάχιστη σημασία έχουν οι λόγοι που τον οδήγησαν στο να δώσει την καταστροφική μάχη του Μαυροματίου. Γιατί δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι εκτός από αρχηγός ήταν πάνω από όλα ένας άνθρωπος τόσο με αρετές όσο και με αδυναμίες. Οφείλουμε επίσης να τονίσουμε το γεγονός ότι είχε κάνει σημαντικότατα κατορθώματα για την ηλικία του, και δυστυχώς ο πρόωρος θάνατός του δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει το έργο του. Παρά τη σύντομη διάρκεια της ζωής του, κατάφερε μέσα από τις γενναίες του πράξεις και το ενάρετο του χαρακτήρα του να καθιερωθεί στη συνείδηση των υπερήφανων συμπατριωτών απογόνων του ως ένας μεγάλος ήρωας.


Αθανασία Βελαώρα