Για πρώτη φορά μετά από 192 χρόνια αφότου άρχισε η ελληνική επανάσταση του 1821, έχουμε τα ονόματα των περισσοτέρων αγωνιστών της ανατολικής Βοιωτίας. Τα πάντα οφείλονται στον Δημήτρη Λιάκουρη από τον Αυλώνα, που στην έρευνά του στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, έφερε στο φως δύο σημαντικούς καταλόγους του καπετάν Αθανασίου Σκουρτανιώτη, που αριθμούν σε σύνολο γύρω στους 579 πολεμιστές της ανατολικής Βοιωτίας. Αν προσθέσουμε σε αυτούς άλλους 300 που έχουν βρεθεί από άλλες πηγές, φτάνουμε σε έναν αριθμό 879 πολεμιστών από τα Δερβενοχώρια και την ευρύτερη ανατολική περιοχή.
Να ευχαριστήσουμε για άλλη μια φορά τον Δημήτρη Λιάκουρη. Η έρευνά του αν και δεν ολοκληρώθηκε λόγω του θανάτου του, είναι πολύ σημαντική και θέτει ένα σημαντικό λιθάρι στην ανίχνευση της ιστορίας του τόπου.
Δημοσιεύω παρακάτω, ολόκληρη την έρευνα του κ. Λιάκουρη, όπως βρέθηκε στο αρχείο του.
Να ευχαριστήσω για άλλη μια φορά επίσης, τον Σύλλογο Αυλωνιτών ''ΤΟ ΣΑΛΕΣΙ'' που μου έστειλε τα στοιχεία.
ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ Ι821
Δρος Δημ. Ε. Λιάκουρη
Τεχνικού Γεωλόγου
1.
Σύντομο Ιστορικό Πλαίσιο
Θεωρούμε αναγκαία μια σύντομη αναφορά σε ορισμένα ιστορικά κι
ενημερωτικά στοιχεία, τα οποία έχουν σχέση με την δράση των αγωνιστών του ΄21.
2. Εξέγερση
στην Αττική
Οι πρώτες επαναστατικές ενέργειες άρχισαν με την διάδοση των
ιδεών της Φιλικής Εταιρείας από τα μέσα του 1819. Οι ιδέες αυτές είχαν μεγάλη
απήχηση στις καρδιές των Ελλήνων γιατί εξέφραζαν τον πόθο του Έθνους για
ελευθερία.
Η μύηση των ιδεών της Φ.Ε. άρχισε με τους Φιλικούς και μέσω των
τοπικών προυχόντων ή κατηχητών διαδόθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος των χωρικών της
Αττικής. Οι χωρικοί εμπιστεύτηκαν τα μηνύματα της Φ.Ε. παραμερίζοντας τις
αρχικές επιφυλάξεις, που οφείλονταν σε προγενέστερες εμπειρίες, όπως η
αποτυχημένη επανάσταση του 1770 (ορλωφικά).1
Οι Φιλικοί που ανέλαβαν την μύηση των χωρικών της Αττικής, ήταν
οι Ηπειρώτες την καταγωγή, Αθαν. Ζαφίρης και Δημ. Ζωγράφος. Μαζί με τους
τοπικούς προύχοντες συνέβαλαν τα μέγιστα στην προμήθεια όπλων και πολεμοφοδίων
για τις ανάγκες του αγώνα, τα οποία έκρυβαν και με διάφορους τρόπους προωθούσαν
σε επαναστατικούς πυρήνες που άρχισαν να συγκροτούνται, κυρίως στις περιοχές
Μενιδίου και Χασιάς με οπλαρχηγούς τον Αναγνώστη Κουρκατιώτη και Μελέτη
Βασιλείου αντίστοιχα, οι οποίοι ήταν μυημένοι στην Φ.Ε.
Η εξέγερση στην Αττική
καθυστέρησε μερικές μέρες να εκδηλωθεί. Πρώτος φαίνεται ότι ξεσήκωσε τους
χωρικούς ο Μελέτης Βασιλείου, ο οποίος σε έγγραφό του αναφέρει «…πρώτη
απριλλίου εσήκοσα τους χασότες εις τα άρματα και έπειτα όλα τα χωριά της
Αθήνας» και σε
άλλο «…και εις τους 18: του απριλλίου επήγα εις τον Κάλαμον και
επολέμησα με τον Ουμέρ Μπέη»2.
3. Στρατιωτική
δομή των επαναστατικών στρατευμάτων
Μέχρι την διακυβέρνηση της Ελλάδας από τον Ι. Καποδίστρια και την
άφιξη του βασιλιά Όθωνα, οι αγωνιστές του ΄21 συνιστούσαν άτακτα ελληνικά
σώματα με στοιχειώδη οργάνωση κατά το πρότυπο των αρματολών και κλεφτών.
Τα σώματα αυτά συγκροτούσαν δυναμικοί άνδρες με κάποια πολεμική
πείρα, οι οποίοι καλούσαν κάτω από τις οδηγίες τους «στρατιώτες», ο αριθμός των
οποίων ήταν ανάλογος της οικονομικής τους κατάστασης, της εξυπνάδας τους, των
ικανοτήτων τους, της προσωπικότητας, της τόλμης και της γενναιότητάς τους.
Έτσι εμφανίσθηκαν οι πρώτοι οπλαρχηγοί ή καπεταναίοι, ορισμένοι
των οποίων ηγούντο άνω των χιλίων αγωνιστών (μεγάλοι οπλαρχηγοί) και άλλοι
μερικών εκατοντάδων ή ακόμη και δεκάδων (μικροί οπλαρχηγοί).
Κάτω από τις άμεσες οδηγίες του μεγάλου οπλαρχηγού ήταν οι
μπουλουκτσίδες (από την ξένη λέξη μπουλούκι), που οδηγούσαν 25-100 άνδρες και
κάτω απ’ αυτούς οι μικρότεροι ομαδάρχες (υπαξ/κοι θα λέγαμε), που οδηγούσαν
10-15 άνδρες.4
Οι μεγάλοι οπλαρχηγοί συνήθως συνεργάζονταν, υπήρχαν όμως και
περιπτώσεις που λόγω αντιζηλίας αλληλουπονομεύονταν. Οι μικροί οπλαρχηγοί
δρούσαν μεμονωμένα, σε περιπτώσεις όμως σοβαρών κινδύνων τάσσονταν κάτω από τις
οδηγίες των μεγάλων.
Η στρατολόγηση των αγωνιστών ήταν προαιρετική, σε κρίσιμες όμως
εθνικές περιστάσεις υποχρεωτική για άνδρες 16-60 ετών.
Η κατάταξη σ’ ένα άτακτο σώμα γινόταν με προφορική συμφωνία για
συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο μισθός στην αρχή δεν αποτελούσε βάση
συμφωνίας, αργότερα όμως οριζόταν απ’ την κυβέρνηση.
Οι στρατιώτες έπαιρναν 25 γρόσια περίπου το μήνα. Από τον
κατάλογο του καπετάν Σκουρτανιώτη (Γ.Α.Κ. ΥΠ.ΠΟΛ. Φ51) ζητείται η καταβολή
μισθού στους αγωνιστές του με ποσόν 36 γρόσια το μήνα.
Η αγοραστική ισοδυναμία ήταν δια παράδειγμα: 1γρ. = 6 οκάδες
καλαμπόκι ή 1,5γρ. = 1 οκά κρέας.
Τα άτακτα σώματα χωρίς στρατιωτική πειθαρχία με την σημερινή
έννοια, δημιουργούσαν προβλήματα στην ύπαιθρο, βασανίζοντας, ληστεύοντας,
λεηλατώντας και κακοποιώντας τους φτωχούς κατοίκους της Αττικής. Η συμπεριφορά
τους ξεκινούσε από την ανάγκη συντήρησης, τόσο των ίδιων, όσο και των
οικογενειών τους, δεδομένου ότι για πολλούς μήνες έμεναν απλήρωτοι, χωρίς τροφή
(σιτηρέσιο), ρουχισμό και υπόδηση.
Χαρακτηριστικές είναι δύο αναφορές του καπετάν Σκουρτανιώτη προς
την προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας. Με την πρώτη (10 Ιουλίου 1824) ζητάει να
τους σταλούν για τους στρατιώτες του μπαρουτόβολα, τροφές και τσαρούχια, διότι
είναι ανυπόδητοι (Γ.Α.Κ. ΕΚΤ. 1764.Φ14). Με την δεύτερη (22 Αυγούστου 1824)
παρακαλεί την Διοίκηση να διατάξει τον φροντιστή Δερβενοχωρίων να στείλει τους
μισθούς των στρατιωτών, τους οποίους προσπαθούσε δύσκολα να κατευνάσει, «άχρι τούδε μετά μεγάλων υποσχέσεων εμαλάκωνα»
αναφέρει σε έγγραφό του (Γ.Α.Κ. ΕΚΤ. 2550).
Κατά την περίοδο του Καποδίστρια άρχισε η διάλυση των ατάκτων και
η οργάνωση του τακτικού στρατού κατά το δεκαδικό σύστημα, στον οποίον κατατάχτηκαν
αρκετοί αγωνιστές. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε πολλά προσωπικά προβλήματα και
αντιδικίες.
Σύμφωνα με Διάταγμα της 7ης Φεβρουαρίου 1828 την
ανώτερη στρατιωτική μονάδα αποτελούσε η χιλιαρχία (1000-1200 άνδρες) με
διοικητή τον χιλίαρχο. Την ιεραρχία προς τα κάτω συμπλήρωναν οι πεντακοσίαρχοι,
100νταρχοι, 50αρχοι, 25αρχοι, 12αρχοι, 5αρχοι.
Παρ’ όλη την προσπάθεια οργάνωσης των χιλιαρχιών, το τέλος της
επανάστασης βρήκε τα ελληνικά στρατεύματα στην πλειονότητά τους ως σώματα
ατάκτων. Τα τακτικά αποτελούσαν το 4ον στρατιωτικό σώμα του Γάλλου
συνταγματάρχη Φαβιέρου και το σώμα των νέων Φιλελλήνων στρατιωτικών. Στη
συνέχεια με άλλα Β.Δ. έγιναν τροποποιήσεις στην οργάνωση του τακτικού στρατού.
Μεγάλοι οπλαρχηγοί στην ευρύτερη περιοχή με αντιστοιχία στον βαθμό
του χιλιάρχου και μυημένοι στην Φ.Ε. ήταν ως γνωστόν ο Μελέτης Χ΄΄ Βασιλείου
απ’ την Χασιά, ο Νικ. Κριεζώτης στην Εύβοια κι ο Αθαν. Σκουρτανιώτης απ’ τα
Σκούρτα (Γ.Α.Κ. ΕΚΤ. 1101.Φ.9 απόφαση του Βουλευτικού περί απονομής του βαθμού
χιλιάρχου). Και οι τρεις με νεώτερα Β.Δ. πήραν το βαθμό του Στρατηγού.
Κάτω από τους μεγάλους αυτούς καπεταναίους αναφέρουμε μερικά
ονόματα οπλαρχηγών, όχι ευρύτερα γνωστών, οι οποίοι αργότερα, όταν οργανώθηκε ο
τακτικός στρατός με αποφάσεις της Κυβέρνησης ή του Εκτελεστικού Σώματος
προβιβάσθηκαν στους βαθμούς ταγματάρχου, ταξιάρχου, στρατηγού, ακόμη και
αντιστρατήγου. Οι Μενιδιάτες Αναγν. Κιουρκατιώτης, Μήτρος και Γεωρ. Λέκκας, ο
Χασιώτης Μήτρος Τσεβάς, ο αδερφός του Αθαν. Σκουρτανιώτη, Γεώργιος ο οποίος τον
αντικατέστησε στην αρχηγία στων Δερβενοχωριτών (μετέπειτα ταγματάρχης 8ης
ταξιαρχίας Αττικής – Βοιωτίας. Φ2 Αριστ.).
Με μικρότερο βαθμό στην ιεραρχία μικροί καπεταναίοι: ο
εκατόνταρχος Σιδέρης Γκλιάτης απ’ το Μαρκόπουλο (φ47 Αριστ. Χαλκούν μετάλλειο),
Κώτσος Βόγκλης απ’ τα Σκούρτα (μετέπειτα ανθ/γος 7ης τετραρχίας
Θηβών, Φ2 Αριστ.), Γεωρ. Γεωργίου απ’ τα Κρώρα (αναφέρεται ως ανθ/γος στα
μητρώα του Υπ. Στρατιωτικών το 1833), Κώστας Αναστασίου (Τανάγρα), Ιωαν.
Κουμπίτσας (Λιάτανη) κ.α.
Από τον Αυλώνα (Κακοσάλεσι) βρέθηκαν στ’ αρχεία και τρεις
αγωνιστές επί κεφαλής ανδρών και κάτω από τις οδηγίες οπλαρχηγών, κυρίως όμως
του καπετάν Σκουρτανιώτη
− Σταμάτης
Μπουγέσης (Μητρώο αγωνιστών ΄21. Εθν.Βιβλ.α.αρ.01267 και κουτί 141 Φακ.49). Σε
πιστοποιητικό αναφέρεται ως οπλαρχηγός, καπετάν Σταμάτης, επί κεφαλής ανδρών.
− Γεωρ. Μπερτόλης
(Μητρώο αγωνιστών ΄21. Εθν.Βιβλ.α.αρ.00947 και κουτί 148 Φακ.114).
Μπουλουκτσής. Το πιστοποιητικό υπογράφουν οι οπλαρχηγοί Ι. Κλίμακας και Διον.
Δυοβουνιώτης. Ως μπουλουκτσής θα πρέπει να ηγείτο 25 ή και περισσοτέρων
αγωνιστών.
− Σταύρος Κων.
Λιάτης (Μητρώο αγωνιστών ΄21. Εθν.Βιβλ.α.α.01267 και κουτί 111 Φακ.57). Ήταν
εικοσιπένταρχος. Διέμενε στην Αθήνα, αλλά κατήγετο από το Κακοσάλεσι.
Το στρατιωτικό σώμα του καπετάν Σκουρτανιώτη αποτελούσαν
αγωνιστές από τα Δερβενοχώρια κι όχι μόνο, όπως θα φανεί στη συνέχεια.
Μετά από πολύμηνες έρευνες στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.)
και την Εθν. Βιβλ. βρέθηκαν και δύο κατάλογοι με ονόματα αγωνιστών του σώματος
Αθαν. Σκουρτανιώτη που φέρουν την υπογραφή του (ΒΛΑΧ-ΠΟΛ Φ24 αυξ.αριθ. 149 και
Υπ. Πολέμου Φ51). Οι κατάλογοι αυτοί είναι πολύ σημαντικοί, διότι για πρώτη
φορά φέρνουν στο φως ονόματα απλών αγωνιστών της περιοχής στην οποία
αναφερόμαστε, άγνωστα μέχρι τώρα.
Ο πρώτος, τον οποίο ονομάζουμε Α για διευκόλυνση του κειμένου,
είναι ο πλέον λεπτομερής, διότι σ’ αυτόν αναφέρεται ο τόπος καταγωγής των
αγωνιστών και είχε αποσταλεί στον φροντιστή Δερβενοχωρίων Μάργγελα ;
(Δυσανάγνωστο) την 19η Ιουλίου 1824 από τα Σκούρτα.
Ο δεύτερος, ονομάζουμε Β, αναφέρει ονόματα αγωνιστών χωρίς να
σημειώνεται ο τόπος καταγωγής. Τον κατάλογο αυτό είχε υποβάλει στο Υπ. Πολέμου
ο αδερφός του Αθαν. Σκουρτανιώτη, Γεώργιος την 18 Απριλίου 1825 (Γ.Α.Κ. ΕΚΤ.
131) με την παράκληση να καταβληθούν οι μισθοί των αγωνιστών σε γρόσια για τα
χρονικά διαστήματα που αυτοί υπηρέτησαν (εκδούλευσαν) στο σώμα του Αθ.
Σκουρτανιώτη.
Στον κατάλογο Α αναφέρονται τα ονόματα 421 αγωνιστών με τους
ακόλουθους αριθμούς αυτών ανά τόπο καταγωγής.
Στα ονόματα αυτά συμπεριλαμβάνονται κι εκείνα δύο μικρών
οπλαρχηγών, του καπετάν Αλέξη (31 αγωνιστές) και Σαράντη Ανατολίτη (6
αγωνιστές), που είχαν ταχθεί στο σώμα του καπετάν Σκουρτανιώτη.
Σκούρτα
|
92
|
Λιάτανη (Αγ. Θωμάς)
|
13
|
Κρώρα (Στεφάνη)
|
28
|
Συκάμινο
|
38
|
Καβάσιλα (Πράσινο)
|
28
|
Κιούρκα (Αφίδναι)
|
40
|
Κακονισχύρι (Πάνακτος)
|
12
|
Καπανδρίτι
|
20
|
Δερβενοσάλεσι (Πύλη)
|
45
|
Μακρόπουλο
|
18
|
Κακοσάλεσι (Αυλών)
|
50
|
Καν Αλέξη+Ανατολίτη
|
37
|
Στον κατάλογο Β ο καπετάν Σκουρτανιώτης αναφέρεται σε 179
αγωνιστές, αναγράφονται όμως 178, εκ των οποίων 20 αναφέρονται και στον
κατάλογο Α. Συνεπώς στους καταλόγους είναι εγγεγραμμένοι 421+178 = 599–20 = 579
αγωνιστές. Τελικά αν στους αγωνιστές των καταλόγων Α και Β του καπετάν
Σκουρτανιώτη προστεθούν και οι 300 αγωνιστές που βρέθηκαν από άλλες επίσημες
πηγές και αναφέρονται στο συνημμένο παράρτημα (Φακ. Αριστείων και Εθν. Βιβλ.),
προκύπτει, σύμφωνα με τις προσωπικές μας έρευνες, ότι κατ’ ελάχιστον ένα σύνολο
879 αγωνιστών (574+300), έλαβαν μέρος στον αγώνα του ΄21 από τα Δερβενοχώρια
και άλλα χωριά της ΒΑ Αττικής και Βοιωτίας, τα οποία αναφέρονται στο παρόν κείμενο.
Από τους 879 αγωνιστές οι 721 κατάγονται από τα παρακάτω χωριά ως ακολούθως.
(Εντός παρενθέσεως ο αριθμός των αγωνιστών).
Σκούρτα (105), Κρώρα (31), Καβάσιλα (28), Κακονισχύρι (15),
Δερβενοσάλεσι (53), Κακοσάλεσι (62), Λιάτανη (54), Συκάμινο (57), Κούρκα (48),
Καπανδρίτι (37), Μαρκόπουλο (44), Μαραθώνας (14), Ωρωπός (13), Γραμματικό (7),
Βαρνάβας – Κάλαμος (3), Κουβαράς (1), Σχηματάρι (64), Τανάγρα (30), Μονή
Κλειστών (1).
Για τους υπόλοιπους 158 αγωνιστές που αναφέρονται στον κατάλογο Β
του καπετάν Σκουρτανιώτη δεν ήταν δυνατόν να προσδιορισθεί ο τόπος καταγωγής.
Πιθανότατα κατάγονται από τα ίδια των υπόλοιπων αγωνιστών χωριά, στα οποία
πολλές οικογένειες με τα ίδια επώνυμα είναι γνωστές.
Τα ονοματεπώνυμα αναλυτικά αναφέρονται στο παράρτημα με τους καταλόγους
που συνοδεύει το παρόν κείμενο.
Από τον κατάλογο Α του καπετάν Σκουρτανιώτη έγιναν οι ακόλουθες
διαπιστώσεις:
α) Οι αγωνιστές των χωριών Κιούρκα, Καπανδρίτι, Μακρόπουλο,
Συκάμινο και Κακοσάλεσι αναφέρονται με την ίδια σειρά, ελάχιστες διαφορές και
την ίδια ημερομηνία σε ανάλογο κατάσταση του Ι. Γκούρα, τον οποίον έχει
ανακοινώσει ο Δημ. Γιώτας στο Γ΄ Συμπόσιο Ιστορίας και Λαογραφίας το 1990 στον
Μαραθώνα. Υποθέτουμε ότι ο κατάλογος του Γκούρα ήταν αντιγραφή εκείνου του
Σκουρτανιώτη, ο οποίος όπως είδαμε τον υπέβαλε στον φροντιστή των
Δερβενοχωρίων. Πολλές υποθέσεις μπορούν να γίνουν για το πώς ο κατάλογος αυτός
αντιγράφηκε ή περιήλθε στον Γκούρα. Αναμφισβήτητα όμως αρχικός συντάκτης θα
πρέπει να ήταν ο Σκουρτανιώτης, ο οποίος άλλωστε γνώριζε καλύτερα από κάθε
άλλον τους αγωνιστές, των οποίων ηγείτο.
β) Τους περισσότερους αγωνιστές στο σώμα του Σκουρτανιώτη
έδωσαν τα χωριά Σκούρτα, Κακοσάλεσι, Δερβενοσάλεσι, Κιούρκα και Συκάμινο, τα
οποία προφανώς ήταν και τα πολυπληθέστερα την εποχή εκείνη.
γ) Στον κατάλογο δεν αναφέρονται αγωνιστές από τη ΒΔ
Αττική. Φαίνεται ότι είχαν ενταχθεί στα σώματα των οπλαρχηγών Χασιάς και
Μενιδίου. Επίσης δεν αναφέρονται αγωνιστές από το Σχηματάρι, το Μπράτσι
(Τανάγρα) και το Κλειδί, το οποίο κατά πληροφορίες ήταν χειμαδιό των
Δερβενοχωριτών.
Οι αριθμοί των αγωνιστών που προαναφέραμε δεν πρέπει να θεωρηθούν
απόλυτα ακριβείς, αλλά αριθμοί που προσεγγίζουν σε μεγάλο όμως βαθμό την
πραγματικότητα, δεδομένου ότι απ’ την μια μεριά πιθανώς κάποιοι αγωνιστές να
σκοτώθηκαν χωρίς να υποβάλουν αιτήσεις ή να μην βρέθηκαν στ’ αρχεία, από την
άλλη όμως κάποιοι να υπέβαλαν, χωρίς καμία ή ασήμαντη συμμετοχή στον αγώνα.
Πολλά από τα επώνυμα ταυτίζονται ή δείχνουν συγγένεια με εκείνα
των μητρώων αρρένων των δήμων και κοινοτήτων της ΒΔ Αττικής, όπως προκύπτει από
έρευνα του Δημ. Καλλιέρη, τα αποτελέσματα της οποίας ανακοινώθηκαν στο 8ο
Συμπόσιο Ιστορίας και λαογραφίας Αττικής.
4. Πεδία
συγκρούσεων
Όπως προέκυψε από την έρευνα των αρχείων (αιτήσεις, πιστοποιητικά
αγωνιστών κλπ.) οι κυριότερες μάχες που έλαβαν μέρος οι αγωνιστές, στους
οποίους αναφερόμαστε ήταν οι ακόλουθες:
− Μάχη στα
Βρυσάκια Εύβοιας 1821. Κτυπήθηκε ο Ομέρ Βρυώνης, ο οποίος μετά την μάχη της
Γραβιάς κινήθηκε και προς την Εύβοια.
− Β΄Πολιορκία
Ακροπόλεως: 3 Νοέμ. 1821 – 10 Ιουν. 1822. Μετά την αναχώρηση του Ομέρ
Βρυώνη απ’ την Αθήνα, οι Τούρκοι κλείσθηκαν στα τείχη της Ακρόπολης, την οποία
πολιορκούσαν οι Έλληνες. Η παράδοση των Τούρκων πραγματοποιήθηκε την 10η
Ιουνίου 1822. Στην πολιορκία αυτή διακρίθηκαν οι Μενιδιάτες οπλαρχηγοί Μήτρος Λέκκας,
Αναγν. Κιουρκατιώτης, ο Χασιώτης Μήτρος Τσεβάς κ.ά.
− Μάχη Καλάμου
18 Απριλίου 1821. Ο Μελέτης Βασιλείου κτύπησε τον Ομέρ Μπέη της Καρύστου.
− Μάχη στο
Σχηματάρι – Λιάτανη 17 Ιουλίου 1821. Κτυπήθηκε ο Ομέρ Βρυώνης.
− Μάζη Μαραθώνα
5 ή 6 Ιουλίου 1824. Κτυπήθηκε ο Ομέρ Μπέης της Καρύστου, που είχε
στρατοπεδεύσει στα χωριά Ωρωπό, Κάλαμο, Καπανδρίτι από τους οπλαρχηγούς Γκούρα
κι Ευμορφόπουλο.
− Μάχη στο
Κακοσάλεσι 27 Σεπτ. 1825. Ο καπετάν Σκουρτανιώτης απέκρουσε κι εξεδίωξε
200-300 πεζούς και 100 καβαλαραίους που παρουσιάστηκαν στο χωριό.
− Μάχη Καρύστου
Ευβοίας Μάρτιος 1826. Ο Φαβιέρος με 1500 αγωνιστές του τακτικού στρατού,
αλλά και ατάκτους εξεστράτευσε στην Εύβοια κατά της Καρύστου. Χωρίς την βοήθεια
του τοπικού πληθυσμού, που φοβόταν αντίποινα του Ομάρ Μπέη, και πεινασμένους
στρατιώτες, η επίθεση απειλήθηκε με συντριβή. Τελικά ο Φαβιέρος με σοβαρές
απώλειες ανδρών, μετά από πολλές περιπέτειες επέστρεψε στην Αθήνα.
− Μάχη Χαϊδαρίου
8 Αυγ. 1826. Δόθηκε μεταξύ των Ελλήνων με αρχηγούς 2500 ατάκτων του
Καραϊσκάκη και 1000 ανδρών του τακτικού στρατού του Φαβιέρου, εναντίον του
Κιουταχή, που διέθετε πάνω από 6000 άνδρες. Οι Έλληνες ηττήθηκαν, γεγονός το
οποίο αποδόθηκε στην διαφωνία μεταξύ Καραϊσκάκη και Φαβιέρου σχετικά με τη
διάταξη των στρατευμάτων.
− Πολιορκία
Ακροπόλεως 1826. Πολιορκούμενοι οι Έλληνες από τις δυνάμεις του Ομάρ Μπέη
κυρίως όμως του Κιουταχή που μετά το ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου κατευθύνθηκε
στην Αττική. Η φρουρά των πολιορκούμενων βρισκόταν κάτω από την ηγεσία του
Γκούρα, που σκοτώθηκε απροφύλακτος από σφαίρα του εχθρού. Στη συνέχεια η ηγεσία
έγινε συλλογική με τους Κατσικογιάννη, Ευμορφόπουλο, Μακρυγιάννη, Ζαχαρίστα. Η
πολιορκία έληξε με την συνθήκη υποταγής της 24 Μαΐου 1827.
− Μάχη Καματερού
27 Ιαν. 1827. Οι οπλαρχηγοί Μαυροβουνιώτης, Π. Νοταράς κι ο συνταγματάρχης
του τακτικού Βούρβαχης με 300 άνδρες οχυρώθηκαν στο Καματερό, για να κάνουν
αντιπερισπασμό στις επιθέσεις του Κιουταχή προς του Έλληνες του Φαλήρου και
Πειραιά. Οι Έλληνες έπαθαν μεγάλη καταστροφή, τα αίτια της οποίας αποδόθηκαν
στις διαφωνίες μεταξύ των οπλαρχηγών. Σκοτώθηκαν 300 περίπου Έλληνες, ο
Βούρβαχης και πολλοί φιλέλληνες. Στην μάχη αυτή σκοτώθηκε κι ο Σταμάτης
Μπουγέσης από τον Αυλώνα.
− Μάχη Ανηφορίτη
2 Ιουνίου 1829. Με εντολή του Δ. Υψηλάντηο χιλίαρχος Κριεζώτης κατέλαβε τον
Ανηφορίτη (σημερινή Ριτσώνα) για να ελέγχει τις διαβάσεις από και προς Χαλκίδα.
Οι Έλληνες απέκρουσαν επανειλλημένα επιθέσεις των δυνάμεων του Ομάρ Μπέη.
− Μάχη Πέτρας 12
Σεπτ. 1829 στην Βοιωτία. Ήταν ουσιαστικά η τελευταία μάχη του
απελευθερωτικού αγώνα του 1821 με αρχηγό τον στρατάρχη Δ. Υψηλάντη. Είχε
τεράστια σημασία διότι έδινε στον Καποδίστρια την διαπραγματευτική δυνατότητα
καθορισμού των ορίων της χώρας, με ενσωμάτωση σ’ αυτήν του επίμαχου εδάφους της
Στερεάς Ελλάδας. Στη μάχη αυτή έλαβαν μέρος οι Αυλωνίτες (Κακοσαλεσαίοι) Στ.
Λιάτης, Στ. Κωνσταντίνου, Δ. Λιάκουρης, όπως προκύπτει από τους Φακέλους
Αριστείων.
5. Ηθικές
και υλικές αμοιβές των αγωνιστών
Προς αναγνώριση της προσφοράς όλων των αγωνιστών του ΄21 επί
βασιλείας Όθωνος αποφασίστηκε με Β.Δ. της 20 Μαΐου 1834 (Εφημ. Κυβ. Φυλ. 20/3
Ιουνίου 1836) η απονομή αριστείων.
Τα αριστεία είχαν χαραγμένο στην μία πλευρά τον Σταυρό μέσα σε
θυρεό και στην άλλη την επιγραφή «Όθων Α΄ Βασιλεύς της Ελλάδος τοις Γενναίοις
της Πατρίδος Προμάχοις». Κρεμόταν από γαλάζια ταινία στο αριστερό μέρος του
στήθους και ήταν:
α. Αργυρό για τους αξιωματικούς.
β. Χαλκούν για τους υπ/κους.
γ. Σιδερένιο για τους στρατιώτες..
Η παράδοση συνοδευόταν από
δίπλωμα. Επειδή το αριστείο είχε τη μορφή νομίσματος ονομαζόταν και
νομισματόσημο. Ο κάτοχος είχε ορισμένα προνόμια, όπως τα πρωτεία στις εκλογές,
η τιμητική θέση στις εκδηλώσεις του Δήμου, το δικαίωμα οπλοφορίας χωρίς την
άδεια της αστυνομίας κ.ά.
Για την απονομή των αριστείων κάθε ενδιαφερόμενος υπέβαλε στον
Δήμο του ή στο πλησιέστερο κεφαλοχώρι, αν διέμενε σε οικισμό, αίτηση προς την
Επιτροπή του Υπ. Στρατιωτικών, η οποία συνοδευόταν από πιστοποιητικό κάποιου
οπλαρχηγού κάτω από τις οδηγίες του οποίου είχε υπηρετήσεις. Η αίτηση
διαβιβαζόταν σε επιτροπή που έκρινε την απονομή ή όχι. Τα αριστεία άρχισαν να
μοιράζονται με πολύ αργό ρυθμό χωρίς να λείπουν οι εύνοιες και τα παράπονα
πλήθαιναν. Χρόνια, παλικάρια του αγώνα ζητούσαν επανειλημμένα αριστείο, ενώ
άλλοι έπαιρναν και 2 ή 3 ακόμη. Άλλοι που δεν είχαν φανεί στον αγώνα,
κατόρθωναν με πλάγια μέσα να συγκαταλεγούν μεταξύ των αριστειούχων.
Η διαπίστωση αυτή σε καμία περίπτωση δεν μειώνει την αξιοπιστία
των πιστοποιητικών. Οι οπλαρχηγοί δεν ήταν δυνατό μετά την παρέλευση κάποιων
ετών να θυμούνται όλους τους αγωνιστές. Αποτελεί μια μικρή λεπτομέρεια, χωρίς
καμία σημασία για τα ιστορικά γεγονότα.
Εκτός όμως από τις ηθικές αμοιβές αποφασίστηκε με Β.Δ. του 1834
να ληφθεί μέριμνα για τις οικογένειες του τακτικού στρατού και των ατάκτων με
την παραχώρηση καλλιεργήσιμης εθνικής γης ή ομολόγων, με εξαίρεση εκείνους που
είχαν λάβει μισθούς απ’ το δημόσιο ταμείο, συντάξεις ή τροφοδοσίες. Η γη
εκτιμόταν σε δραχμές.
Δυο παραδείγματα από το Κακοσάλεσι είναι: η αίτηση της χήρας
Μαρίας Μπερτόλη (3 Ιουνίου 1865) προς την Επιτροπή Αγώνα για την χορήγηση
σύνταξης σ’ αυτήν και τα δύο παιδιά της (Ε.Β. κουτί 143 Φακ. 114) και του γιου
του Σταμ. Μπουγέση, Δημητρίου (20 Ιουνίου 1865) και μοναδικού κληρονόμου, για
αποζημίωση από το Εθνικό Ταμείο για τον θάνατο του πατέρα του (Ε.Β. κουτί 141
Φ. 49).
Στο παράρτημα που συνοδεύει το κείμενο δίδονται οι κατάλογοι των
αγωνιστών της περιοχής με τις ακόλουθες διαπιστώσεις.
Στους καταλόγους των αρχείων ορισμένοι αγωνιστές αναφέρονται με
το μικρό τους όνομα και τον τόπο καταγωγής, όπως για παράδειγμα Τάσης
Σαλησιώτης, Γεωργάκης Κουλουριώτης, Δημ. Σχηματαριώτης κλπ. Άλλοι με το μικρό
μόνο όνομα ή και του πατέρα τους, όπως Νικόλαος, Χαραλάμπης ή Γεωρ. Σταμάτη,
Κώτσος Μιχάλη, Γεωρ. Λουκά κ.ά. και τέλος άλλοι με την σχέση συγγένειας
προηγούμενου ονόματος π.χ. Γιάννης Αθανασίου και στη συνέχεια Μιχάλης αδερφός
του ή αλλού συμπέθερος κλπ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.
Δημ. Γ. Γιώτα: Οι Μενιδιάτες κατά τον 18ο Αιώνα και την
επανάσταση του 1821 (Αχαρνές 1990)
2.
Στ. Μουζάκη: Σχεδίασμα ιστορίας χωριών λεκανοπεδίου
Αττικής (Αθήνα 1994)
3.
Γ. Τσεβά: Ιστορία των Θηβών και της Βοιωτίας (Αθήνα
1988)
4.
Νικ. Κ. Αντωνόπουλου: Η Δυτ. Φθιώτιδα στη φωτιά του ΄21
(Αθήνα 1989)
5.
Γενικά Αρχεία Κράτους
6.
Εθνική Βιβλιοθήκη
7.
Περ. Λαμπηδόνα (Εκδ. Πνευμ. Κέντρο Δήμου Ασπροπύργου
Αττικής)
6.

7.
Τμήμα καταλόγου Α καπετάν
Σκουρτανιώτη
8.
9.
10.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
11.
12.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΑΘ. ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗ
13.
15.
8.
9.
Χωρίον ΚΑΚΟΣΑΛΕΣΙ
10.
11.
Χωρίον ΚΡΩΡΑ
12.
13.
Χωρίον ΚΑΚΟΝΙΣΧΥΡΙ
14.
Χωρίον ΔΕΡΒΕΝΟΣΑΛΕΣΙ
15.
Χωρίον ΚΑΠΑΝΔΡΙΤΙ
16.
17.
Χωρίον ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
18.
19.
Χωρίον ΤΖΟΥΡΚΑ (ΚΙΟΥΡΚΑ)
20.
21.
Χωρίον ΛΙΑΤΑΝΗ
22.
23.
Χωρίον ΚΑΒΑΣΙΛΑ
24.
Χωρίον ΣΥΚΑΜΙΝΟ
25.
26.
27.
Του καπετάν ΑΛΕΞΗ
28.
29.
Του Σαράντη ΑΝΑΤΟΛΙΤΗ
16.
«Οι μεν 145 από Οκτ. έως
τέλη Ιαν. m4 (μήνες 4) προς
γρ.36 γρ.20880
ακόμη
10 (άνδρες) από Φεβ. έως Ιαν τέλη m3 προς γρ.36 γρ.1080
Στρατιώτες: όλοι 178
γρ. 23616
30.
ΚΑΚΟΣΑΛΕΣΙ (ΑΥΛΩΝ)
31.
ΣΤΑΝΙΑΤΕΣ (ΟΙΝΟΦΥΤΑ)
32.
ΛΙΑΤΑΝΗ (ΑΓ. ΘΩΜΑΣ)
33.
ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ
34.
ΚΑΛΕΤΖΙ
35.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ
36.
ΚΟΥΒΑΡΑΣ
37.
ΚΑΛΑΜΟΣ
38.
ΒΑΡΝΑΒΑΣ
39.
ΚΡΩΡΑ (ΣΤΕΦΑΝΗ)
40.
ΚΑΚΟΝΙΣΧΥΡΙ (ΠΑΝΑΚΤΟΣ)
41.
ΔΕΡΒΕΝΟΣΑΛΕΣΙ (ΠΥΛΗ)
42.
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ
43.
ΜΟΝΗ ΚΛΕΙΣΤΩΝ
44.
ΣΧΗΜΑΤΑΡΙ
45.
ΣΚΟΥΡΤΑ
46.
ΜΠΡΑΤΣΙ (ΤΑΝΑΓΡΑ)
47.
ΚΑΠΑΝΔΡΙΤΙ
48.
ΚΙΟΥΡΚΑ
49.
ΣΥΚΑΜΙΝΟ
50.
ΩΡΩΠΟΣ
51.