ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗΣ

...κρίνω περιττόν να αναφέρω τον ένθερμον ζήλον, και τας όσας κατά δύναμιν εκδουλεύσεις εδυνήθην να προσφέρω εις την πατρίδαν και εις όσον καιρόν εφύλαττον τον τόπον θηβών δεν απετόλμησε ο εχθρός να κάμη την παραμικράν καταδρομήν. σπεύδω λοιπόν να προσφέρω και αύθις εις την σεβαστήν διοίκησιν τον ίδιον ζήλον μου και επειδή ο εχθρός καθημερινώς λεηλατεί και αιχμαλωτεί τους αδελφούς μας και ο τόπος επαπειλείται από μέγαν κίνδυνον... να δυνηθώ να προφθάσω τους δυστυχείς αδελφούς μας από τον επαπειλούμενον κίνδυνον. μ' όλον ότι εισέτι δεν ημπορώ να ησυχάσω από τους δριμυτάτους πόνους της πληγής μου, δε βαστά η ψυχή μου να βλέπω τους αδελφούς μας να αιχμαλωτούνται αδίκως...


τη 20 μαϊου 1825
ναύπλιον
ο πατριώτης
αθανάσιος σκουρτανιώτης

Πέμπτη 19 Μαρτίου 2020

Πανώλη στην επανάσταση του 1821




Πολλοί σήμερα θα αγνοούν πως κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, οι Έλληνες δεν είχαν να αντιμετωπίσουν μόνον τους εχθρούς, αλλά και διάφορες θανατηφόρες επιδημίες όπως την πανώλη, που αποδεκάτισε πολλούς την εποχή εκείνη. Ουσιαστικά έχουμε από τον Ιανουάριο του 1822 ένα νεογνό κράτος με απόφαση της Α Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο, το οποίο με δύο βασικά όργανα, το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό, διάφορα υπουργεία (Εσωτερικών, Πολέμου, Θρησκείας και Παιδείας, Αστυνομίας, Οικονομικών, Δικαίου, Ναυτικών), προσπαθεί να στηθεί στα πόδια του. Απέναντι σε μια οθωμανική αυτοκρατορία που αρνείται να δεχθεί την ήττα από το πρώτο κιόλας έτος,  αρνείται να δεχθεί το κλείσιμο των Οθωμανών -που αποτελούσαν τον διοικητικό και γραφειοκρατικό μηχανισμό- σε διάφορα κάστρα (Ευρίπου, Πάτρας), αρνείται να δεχθεί πως έχει ήδη χάσει όλον τον οικονομικό ιστό σε Στερεά και Πελοπόννησο και αποστέλλει κάθε άνοιξη στίφη να επαναφέρουν το status quo, χωρίς ποτέ ουσιαστικά να το καταφέρουν, αφού οι Έλληνες ακόμη και όταν δεν αντιμετωπίζουν κατά μέτωπο αυτά τα στίφη, απλά αποσύρονται και ξαναεπιστρέφουν. Απέναντι λοιπόν σε όλα αυτά τα προβλήματα, η προσωρινή κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει και τις επιδημίες. Η πανώλη εμφανίζεται από τις αρχές κιόλας της επανάστασης, τη διατρέχει και φτάνει μέχρι τα χρόνια του Καποδίστρια όπου ο κυβερνήτης κάνει σημαντικές προσπάθειες αντιμετώπισής της, χτίζοντας διάφορα νοσοκομεία. Απ' ότι διαβάζουμε στα έγγραφα της εποχής, εμφανίζεται πρώτα στην Αίγυπτο -σύμφωνα με τον Θουκυδίδη στην Αίγυπτο πρωτοεμφανίστηκε και ο λιμός που χτύπησε την αρχαία Αθήνα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου- αλλά και στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη. Σε ένα ακόμη υπό σύσταση κράτος και μάλιστα σε καιρό πολέμου, σε μια εποχή που η ιατρική γνώση δεν ήταν στα σημερινά επίπεδα, αλλά και οι λίγοι γιατροί απασχολούνται στα διάφορα μέτωπα του πολέμου, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αρκετά φάρμακα και εργαλεία και η οργάνωση ήταν απλά στοιχειώδης, η πανώλη ήταν μέγας κίνδυνος. Στα έγγραφα της εποχής αναφέρεται ως ''θανατηφόρος μάστιξ'', ''επάρατος ανθρωπομάστιξ'', ''κακόν'', ''μολυσμός'', ''ανθρωποβόρος επιδημία'', ενώ ως μέτρα αντιμετώπισής της προτείνονται η καραντίνα και η καθαριότητα.
Θα παρακολουθήσουμε τώρα μέσα από έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους τρία στιγμιότυπα από διάφορα μέρη της Ελλάδος και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, για να κατανοήσουμε μερικώς το πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια της επανάστασής τους και τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση του. Θα δούμε ακόμη ένα έγγραφο που παρουσιάζει την εικόνα νοσοκομείου της εποχής.

Το πρώτο έγγραφο υπογράφεται από τον Γενικό Αρμοστή της Αστυνομίας στην Ερμιόνη τον Νοέμβριο του 1822, όπου κάνει λόγο για εμφάνιση πανώλης στην Τήνο και ενημερώνει το υπουργείο Εσωτερικών για την ανάγκη καταλυμάτων στην παραλία όπου θα διαμένουν οι φύλακες που θα εμποδίζουν την αποβίβαση των ανθρώπων που φθάνουν με τα καΐκια από τα νησιά και την Τήνο...



Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Προς τον Εξοχώτατον Μινίστρον των Εσωτερικών
Ο Γενικός Αρμοστής της Αστυνομίας
Εν Ερμιόνη τη 23η Νοεμβρίου 1822

Είναι των αδυνάτων να οικονομήση η Γεν. Αστ. τα αποβλέποντα την αναγκαίαν κάθαρσιν εις την ενεστώταν περίστασιν της κατά δυστυχίαν φανερωθείσης εν τη Νήσω Τήνου πανώλης νόσου, χωρίς να οικοδομηθούν τρεις ή τέσσαρις καλύβαι εις το παράλιον, τόσον διά να στέκουν οι φύλακες αδιακόπως και να εμποδίζουν την έξοδον των ανθρώπων από τα φθάνοντα καϊκια πριν ειδήσεως της Αστυνομίας, όσον και διά να κάθηνται οι εξ υπόπτων μερών ερχόμενοι διαβάται προς αναπλήρωσιν της προφυλάξεως όπου εγκριθήσαν αναγκαία ήθελε των διορισθή. ένεκα τούτου η Γεν. Αστυνομία άπαξ και δις ανέφερε των εδώ κυρίων εφόρων την ανάγκην, επιτρέπουσα και παρακαλούσα αυτούς να οικονομήσουν το πράγμα με τα εθνικά σανίδια οπού έχουν, ή με ποίον άλλον τρόπον ημπορέσουν, αλλ' εις μάτην. η αδιαφορία των είναι μεγάλη, μήτε αισθάνονται πόσον αυτό αποβλέπει κυρίως την σωτηρίαν της ίδιας της πόλεως. 
Επειδή λοιπόν η αύξηση του ψύχους ή μια αιφνίδιος βροχή έπεται να υποχρεώση και φύλακες και φυλατζόμενους να τραβηχθούν από τα ασκεπή μέρη, εις τα οποία ευρίσκονται τώρα και να ματαιωθούν  ούτως όλα τα μέτρα τα οποία προσπαθώμεν να στερεώσωμεν προς αποφυγήν της θανατηφόρου μάστιγος, ήτις μας επαπειλεί, η Γεν. Αστυνομία ίνα μη επιπέσει εις το βαρύτατον σφάλμα του να μην ιδεάση εν καιρώ το έξοχον Μινιστέριον σας κατά το χρέος της περί τς διατρεχούσης ολεθρίου ακαταστασίας, αναφέρη διά του παρόντος προς αυτό πάντα, όσα ανωτέρω εξηγήθησαν, ίνα με την ταχύτητα την οποίαν την οποίαν απαγορεύση το κακόν επιφέρει την απαιτουμένην ίασην με εκείνα τα μέσα όπου εγκρίνη προσφιλέστερα προς διόρθωσιν της επικρατούσης εγκληματικής αταξίας. μένω με το προσήκον σέβας. 

Ο Γενικός Αρμοστής της Αστυνομίας
Αλέξανδρος Αξιώτης

Το δεύτερο έγγραφο από τον Κ. Μώραλη (σε άλλα έγγραφα τον έχω δει Γενικό Αστυνόμο) τον Ιανουάριο του 1825 (είναι η εποχή που τελειώνει ο δεύτερος εμφύλιος με νίκη των κυβερνητικών στρατευμάτων) από το Ναύπλιο. Ο Μώραλης αναφέρει πως η πανώλη έχει εμφανιστεί πάλι στην Αίγυπτο, τη Σμύρνη αλλά και την Κωνσταντινούπολη και δίνει μια αναφορά για την κατάσταση που επικρατεί στην Πελοπόννησο και προτείνει αυστηρούς ελέγχους και επταήμερη γενική καραντίνα σε όλα τα λιμάνια...


Προς το Σεβαστόν Βουλευτικόν Σώμα

Κατά τας οποίας έχει πληροφορίας πολλαχόθεν η Γενική Αστυνομία η επάρατος ανθρωπομάστιξ της πανώλης φαίνεται ότι άρχισε πάλιν εις Αίγυπτον, Σμύρνην, Κρήτην και Κωνσταντινούπολην. Επειδή δε αι προφυλάξεις εις Πελοπόννησον, καθώς και εις την λοιπήν Ελληνικήν επικράτειαν λείπουν ολοτελώς ή και αν είναι γίνονται πολύ καταχρηστικώς και επειδή είναι φόβος να μη μεταδοθή άξαφνα το κακόν εις πολλά μέρη, καθώς ανακαλύφθη προ ολίγου η μετάδοσίς της και εις την νήσον Μήλον ως ειρήθη, και διά την ανεξέταστον και ακόλουθον έξοδον και είσοδον ναυτών και διαβατών εις όλους τους ελληνικούς λιμένας να εισοδεύσει και εις την Πελοπόννησον και ακολούθως όχι μόνον να βλάψη καιρίως την ενταύθα και άλλοθεν καταφυγούσαν τόσην ανθρωπότητα, αλλά μάλιστα και να επιφέρη μέγα εμπόδιον και εις τους σκοπούς του έθνους.
Διά τούτο ο υπογεγγραμμένος αναφέρομαι προς το Σεβαστόν Σώμα ως πατριώτης, εις το οποίον γνωστοποιώ κατά χρέος και χρέος ανθρώπινον τα ρηθέντα, ίνα προλάβη όσον τάχος εις το να ληφθούν περί τούτου τα αναγκαία δραστήρια μέτρα και δι' όλην την επικράτειαν, και διά την Πελοπόννησον διαφερόντως. κρίνω δε αναγκαία κι αναπόφευκτα προφυλακτικά εις την εμπόδισιν τούτου, τα ακόλουθα, τα οποία καθυποβάλλονται εις την κρίσιν του Σ. Σώματος και εις την ταχείαν απόφασιν. 
αον: Να προκηρυχθή βεβαιωτικώς εις όλην την επικράτειαν ότι μετά 40 ημέρας της εκδόσεως της διαταγής ταύτης προσδιορίζεται καραντίνα εις όλους τους ελληνικούς λιμένας επταήμερος διά κάθε δυνάμενον πλοίον ελληνικής και αλλοεθνούς από οποιοδήοτε μέρος ερχόμενον. λόγου χάριν και από Τήνος εις Μύκωνον. 
βον: Να διορισθώσιν εις όλην την επικράτειαν υγειονόμοι, και μάλιστα εις την Πελοπόννησον, άνθρωποι φρόνιμοι, ειδήμονες και έμπειροι τοιούτου σωτηριώδους υπουργήματος. 
γον: Να αντιταχθώσιν όλοι οι ελληνικοί λιμένες αυστηρώς να μην εξέρχεται πλοίον οποιοδήποτε χωρίς εξαίρεση, αν δεν λαμβάνη από το υγειονομείον έγγραφον της υγείας εκείνου του τόπου, καθώς να μην δέχεται και εις τον λιμένα αν δεν παρρησιάζει τιούτον έγγραφον του τόπου όπου εξήλθεν. 
Ο προσδιορισμός των 40 ημερών στοχάζομαι είναι αρκετός του να προϊδεασθούν παντού όλοι οι Έλληνες, ακόμα δε και άλλοι τόποι διά να λάβωσιν οι άνθρωποι περί τούτου μέτρακαι επομένως να μην ακολουθούν παράπονα.
Και επειδή εγγύζει ήδη ο καιρός καθ' ων το κακόν τούτο αυξάνει και ο μολυσμός του μεταδίδεται ευκόλως, το Σ. Βουλευτικόν Σώμα ελπίζω ότι προνοεί περί της υγείας της επικράτειας και περί της σωτηρίας των πολιτών, θέλει σκεφθείν ωρίμως επάνω εις ταύτα και θέλει φροντίσειν όσον τάχος, αν εγκριθή του να διορίσθώσι τα αναγκαία όπου ανήκει και να εκδόθώσι διαταγάς διά την προφύλαξιν της επικράτειας από το τοιούτον φρικαλέον δεινόν. 

Ναύπλιον τη 20 Ιανουρίου 1825
Ο πατριώτης 
Κ. Μώραλης




Το τρίτο έγγραφο υπογράφεται τον Μάρτιο του 1825 από τον υπουργό Εσωτερικών Γρηγόριο Δικαίο ή Παπαφλέσσα, όπως είναι ευρύτερα γνωστός, δύο περίπου μήνες πριν χαθεί και εκείνος στη μάχη στο Μανιάκι. Η επανεμφάνιση της πανώλης τον χειμώνα και την Άνοιξη του 1825, συμπίπτει χρονικά με την αποβίβαση στην Πελοπόννησο των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ Ο υπουργός Εσωτερικών Παπαφλέσσας, προτείνει τη μετάβαση της κυβέρνησης από το Ναύπλιο στην Τριπολιτσά λόγω πανώλης. Μας δίνει μια εικόνα βρώμικου και επικίνδυνου Ναυπλίου, που για να καθαρίσει χρειάζονται έξι μήνες!...


Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος
Το Υπουργείον των Εσωτερικόν
Προς το Εκτελεστικόν Σώμα

Είναι γνωστόν τοις πάσι πόσην φθοράν επροξένησεν η εις το παρελθόν περιεπεισυμβήσασα ενταύθα επιδημία και πόσην ταυτοχρόνως παραλυσίαν επέφερε εις τας πράξεις της Διοικήσεως. η επιδημία αύτη, εις τας οποίας πληροφορίας έχει το υπουργείον από εμπείρους ιατρούς,, άρχισεν και πάλιν να αναφύεται ενταύθα, και το πλέον πιθανόν είναι, ότι όταν μεσιάσει ή ήδη αρξαμένη άνοιξις, θέλει ανατείλη πάλιν η ανθρωποβόρος αύτη επιδημία και είναι ενδεχόμενον, ότι θέλει γίνη ασυγκρίτως πλέον κακοήθης παρά το παρελθόν θέρος, διότι αι ακαθαρσίαι της πόλεως επολλαπλασιάσθησαν και ακόμη δεν έγινεν αρχή της εκκαθαρίσεως αλλά και αν τώρα γένη η αρχή βέβαια δεν είναι δυαντόν να λάβη τέλος προτήτερα των εξ μηνών. 
Όθεν διά ταύτα πάντα το υπουργείον κρίνει επάναγκες, έως ότου καθαρισθή η πόλις καλώς, να μεταβή η Διοίκησις εντεύθεν αλλού, ή και εις Άργος ή Τριπολιτζάν. ήθελεν είσθεν καλόν εις Άργος η μετάβασις της Διοικήσεως, εάν εκεί εσώζοντο τα αναγκαία καταλύμματα και η πόλις εκείνη ήτο πλέον περιορισμένη διά να φυλάττειται η ανήκουσα εις αυτήν ευταξία και ειρήνη. επειδή δε ταύτα είναι αδύνατον εκεί να διατηρηθώσι, το υπουργείον κρίνει να μεταβήη Διοίκησις εις Τριπολιτζάν όπου ευρίκονται τα ειρημένα, και η Διοίκησις δύναται εκείθεν να ενεργή ογληγορώτερα εις όλην την επικράτειαν. ωσαύτως δύναται εκείθεν ευκόλως να εισάξει παντού την ευταξίαν και ειρήνην. 
υποβάλλεται λοιπόν του υπουργείου η γνώμη αύτη υπό την επίκρισιν του Εκτελεστικού Σώματος.

Εν Ναυπλίω τη 14 Μαρτίου 1825
Ο υπουργός των Εσωτερικών 
Γρηγόριος Δικαίος



Αξίζει όμως να δημοσιεύσουμε προς συμπλήρωση των παραπάνω, μια εικόνα νοσοκομείου της εποχής. Υπογράφεται από τον επίτροπο του νοσοκομείου Πέτρο Στρογγύλη, αλλά δυστυχώς στο έγγραφο δεν αναφέρεται πουθενά για ποιο νοσοκομείο πρόκειται. Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη και οι τραυματίες του πολέμου μπερδεύονται με τους ασθενείς...

Προς το έξοχον υπουργείον του Πολέμου

Χρέος μου να είπω τας ανάγκας του κοινού Νοσοκομείου.
αον: Το αυτό Νοσοκομείον δεν έχει τόπον εις τον να δεχθή ούτε άλλους ασθενείς, ούτε άλλους λαβομένους επειδή και όλαι αι κάμαραι είναι γεμάται, μάλιστα αδειάσαμεν και το κελάρι και εβάλαμεν λαβομένους. επειδή εις αυτάς τας κάμαρας βάλαμεν άλλους ασθενείς καλοκέρι ων, θέλει θανατόσωμεν και τους πρώτους και τους ύστερους. επειδή λοιπόν και ο πόλεμος είναι πλησίον μας, αφεύκτως θέλει δεχθώμεν ασθενείς και λαβομένους, ανάγκη πάσα να ητοιμασθή κανένα οσπίτιον από τα πλησίον του Νοσοκομείου διά να είναι έτιμον.

βον: αναγκαιεί να εξοικονομηθή αμέσως πόρος διά τα καθημερινά έξοδα, καθώς ζωοτροφία (τροφή ιατρών, προσωπικού και ασθενών)  και ιατρικά επειδή και το Τελώνιον ως την σήμερον μας έδωσε μόνον γρόσια διακόσια πενήντα εις όλον αυτό το διάστημα με το να μην δουλεύει. 

γον: η οικονομία διά τα στρώματα, με το να κείτονται οι ασθενείς απάνω εις τα σανίδια.

δον: να εύρωμεν έναν ιδεασμένον διά την βοήθειαν του ιατρού όπου να αλλάζονται οι πληγωμένοι. 

όλα λοιπόν τα άνωθεν αναγκαιούν μεγάλως διά την υπεράσπισιν των ασθενών εξερέτως ο πόρος. επειδή και εις εμέ ούτε παράς μου έμεινεν, ούτε υπόληψις εις τινά διά να προβλέψω το προς το ζειν, επειδή και τώρα είκοσι μέρες από κανένα μέρος βοήθειαν  δεν έλαβον καθώς και ο κύριος Βαλιάνος τα όσα με χρωστεί παρά δεν με έδωσε, αλλά με το σήμερον και με το αύριον με απερνά, αφού στέλνει τους κανονιέρηδές τους. Ιδού λοιπόν οπού ειδοποιώ το έξοχον υπουργείον, όπου παραπονούμενοι και ασθενείς και πληγωμένοι να είμαι αμέτοχος τούτου.

ο ευπειθέστατος πατριώτης
και επίτροπος του Νοσοκομείου
πέτρος στρογγύλης
περί την 9 ιουνίου 1825





















Δεν υπάρχουν σχόλια: